Op 25 maart overleed onze oudste clubkampioen, die van 1953, Henk Visser. H.K.A. Visser was niet meer dan een naam op de lijst met onze kampioenen, maar kwam tot leven toen ik in mijn speurtocht naar die oud-clubkampioenen contact met hem kreeg. In aanvang was dat even aftasten, want wat voor vlees heb je in de kuip als een willekeurig schaker van je oude clubje plots via e-mail bij je aanklopt? Maar al snel werd het een bijzonder hartelijk contact, en vonden we elkaar in de interesse voor een stukje geschiedenis van Schaakgezelschap Staunton, én voor de rol van Visser hierin.
Over H.K.A. Visser was mij aanvankelijk weinig bekend. Hierin bracht een eerste voorzichtige scan met Google al snel verandering. Prof. dr. H.K.A. Visser bleek een beroemdheid in de medische wereld. Kinderarts in Rotterdam, drijvende kracht achter het Sofia, met tal van nevenfuncties. Lid van de KNAW, vanzelfsprekend. Via hen verkreeg ook ik uiteindelijk zijn e-mailadres. Met zijn goedvinden, neem ik aan.
“Uw email heeft mij aangenaam verrast. Ik zie met vreugde hoe mijn oude schaakclub een bloeiende vereniging is die het 150 jarig bestaan viert.”
Helaas bleek zijn aanwezigheid bij de viering van het jubileum een te grote uitdaging. We speculeerden nog even over het regelen van vervoer, maar uiteindelijk gaf een prozaïsche reden de doorslag. ‘Ik ken natuurlijk niemand van de aanwezigen daar,’ en daarin had hij praktisch gelijk. Want ons kersvers erelid Henk Seijen had als enige indertijd twee partijen tegen hem gespeeld, en verloren, maar op de jonge Seijen maakte de eerste-teamspeler Visser meer indruk dan andersom het geval kan zijn geweest. We spraken af dat ik hem zou komen opzoeken in Rotterdam, Hillegersberg.
Wel moesten eerst de nodige vaccinaties achter de rug zijn. Visser wilde graag even checken welk vaccin ik had gekregen, en wanneer. Ergens in augustus 2021 moest het kunnen kwamen we overeen. Ondertussen had Henk zijn schaakmemoires al opgestuurd. Het bleek een uitgebreid document, dat hij als bijlage bij zijn memoires had geschreven. Alles en meer wat we hadden kunnen willen weten over zijn achtergrond als schaker stond hierin. Dit stuk staat sindsdien op de site bij zijn pagina als clubkampioen.
Zo van, je weet maar nooit, vroeg ik hem ook nog of hij misschien zijn partijen had bewaard, en zo ja, wellicht zelfs in pgn format op zijn computer had ingevoerd? Een onbezonnen vraag om te stellen aan een 91-jarige, die bovendien al 50 jaar niet meer geschaakt had. Vissers reactie was typerend:
“Heb ik niet gedaan. Hier komen we op een gebied waar ik niet goed thuis ben. Zal eens kijken of ik dit kan leren! Ik heb Fritz 11. We houden contact, het geeft me een nieuwe impuls.”
Henk bleek er niet de man naar om bij de pakken neer te zitten. Met een drive waar menig student geneeskunde jaloers op kan zijn, of op zijn minst een voorbeeld aan zou mogen nemen, toog hij aan het werk. Eerste stap was het aanschaffen van een databaseprogramma. In combinatie met het schaakprogramma Fritz was nu de setup klaar. Maar hoe krijg je zonder enige ervaring die partijen ingevoerd, op de juiste manier, naar de juiste plaats? Op afstand, via de telefoon, konden we de meeste hobbels nemen:
“Inmiddels gevonden! Onder het schaakbordscherm is een grijze balk. geheel rechts is een klein zwart pijltje, intoetsen, dan een klein scherm met bovenaan notatie en boek, intoetsen dan verschijnt het schaakbordscherm links met notatie rechts. Computers blijven je verrassen. gr Henk”
Het duurde niet lang of ik kreeg berichten van de partijen die Visser in zijn database had kunnen zetten. Wat hem bovenmatig interesseerde was het objectieve oordeel van Fritz over zijn oude partijen. Sommige stellingen kwamen weer helemaal terug, de spanning, de overwegingen. In ons contact zag ik het oude schaakenthousiasme weer helemaal opbloeien.
En gelukkig maar, want Henk had ál zijn partijen bewaard. Nee, echt waar. Al zijn partijen. Hij bezat niet alleen een drive die hem in zijn werk tot grote hoogte bracht, hij was ook een meticuleus archivaris. Tekenend in dezen mag bijvoorbeeld zijn complete verzameling van Nederlandse zegels zijn. Het laatste ontbrekende postzegeltje, een vele malen te duur exemplaar, erg zeldzaam bovendien, kreeg hij van een vriend van hem. Een mooie anecdote, want dat Visser heel Nederland compleet kreeg zegt iets over zijn vasthoudendheid, maar ook hoe dit uiteindelijk lukte zegt veel. Hij wilde niet ‘vals spelen’ en er belachelijk veel geld aan uitgeven, ook al hikte hij er jaren tegenaan dat zijn verzameling bijna compleet was. Een cadeautje bleek de perfecte uitkomst, een gelukje zou je zeggen, en bijna toeval.
Dat was het niet, durf ik wel te beweren. Henk was iemand die zijn vrienden in ere hield, bij leven, maar ook daarna. Sowieso maakte hij indruk door zijn inzicht in mensen. Op mij, en ik stel mij voor op de tallozen met wie hij omging en samengewerkt heeft. Een zeer kritische blik gepaard aan een even menselijke benadering.
Op een meer persoonlijke noot, ik zag ook hoe sterk Visser nog verbonden was met zijn in 2013 overleden vrouw Margreet. Het eenvoudige dagelijkse kopje Cup-a-soup bij de lunch zei eigenlijk al genoeg. Margreet maakte dit steevast klaar op hun lange zeilreizen, bijvoorbeeld via Denemarken naar de Oostzee. Gemak dient de mens, zeker aan boord van een zeilschip. En nu was het alweer jaren elke dag een bijna onopgemerkte ode aan haar herinnering. Een simpel kopje soep.
Overigens was zeilen al in zijn jeugd een grote passie. Hier op de foto zijn bootje waarmee hij op het Paterswoldse meer voer toen hij jong was.
Naast het invoeren van al zijn oude partijen vond Henk het ook leuk om weer eens wat partijen te schaken. Maar onbekenden over de vloer, daar paste hij liever voor. De uitkomst bleek het spelen van correspondentieschaak, via lichess (HKAVisser). Ook hierin moest Henk wat bijgepraat, maar al snel had hij een account, en speelden we om de zoveel tijd online een partijtje. Het ging gelijk op, hier een Najdorf van vorig jaar waarin ik helemaal van het bord gespeeld word.
Natuurlijk bespraken we na afloop de partij nog even:
“Beste Govert, dat was een mooie partij. Ik heb bij het Staunton toernooi in 1946 naast Najdorf gezeten en zijn handtekening gekregen. Hij deed het goed. Hij was een begenadigd schaker. In de partij kies jij voor de opbouw a6, b5, Lb7, Tc8. Je speelde dat ook eerder, je kunt ook na 1.d4 voor deze opbouw kiezen. Het is een sterke opstelling, de loper staat er uitstekend, met b4 kun je de stelling van wit aan die kant onder druk zetten. Ik denk dat Pxg4, twee pionnen voor het paard, niet de sterkste zet was. De stelling werd opengebroken wat ik toch al van plan was. Kortom: leuke partij. De stand is nu 3-3.”
Na een verschrikkelijke nederlaag in de Portugese variant van het Scandinavisch wilde hij erg graag weten in welk boek hij dit kon bestuderen (Smerdon’s Scandinavian), verliezen is leren luidt het aloud adagium. Beducht voor zijn voorbereiding heb ik de variant maar niet meer geprobeerd tegen hem.
Bij een tweede bezoek aan Hillegersberg was er tijd om achter zijn eigen oude bord plaats te nemen. Alle archiefstukken werden tijdelijk aan de kant geschoven, en we konden spelen. In alle eerlijkheid, het werd een rustige partij. Beiden namen we niet te veel risico, en een remise was het logisch gevolg. Daarmee kon Henk die middag overigens prima leven.
De laatste maanden stokten de updates over zijn oude partijen. En met kerst kwam bericht aan vrienden en bekenden dat hij steeds meer last ondervond van een oogkwaal. Voor mij voegde hij nog toe: “Mijn oogproblemen maken schaken moeilijk. Goede dagen en beste wensen, Henk”.
Het bleek de laatste groet van een indrukwekkende persoonlijkheid, een groot schaakliefhebber, onze clubkampioen van 1953.
Ps Het werk aan zijn partijenverzameling hoop ik binnen afzienbare tijd te kunnen presenteren.